Asena Güneş
Özel Eğitim/ Görme Engelliler Öğretmeni
Görme engelli çocukların özellikleri ve eğitimi
Özel eğitim hizmetleri yönetmeliğine göre görme engelli; bütün düzeltmelere rağmen iki gözle görmesi 1/10’dan aşağı olan, eğitim öğretim çalışmalarında görme gücünden yararlanması mümkün olmayan kişilerdir. Az gören ise; bütün düzeltmelere rağmen iki gözle görmesi 1/10 ile 3/10 arasında olan, özel bir takım araç ve yöntemler kullanmadan eğitim öğretim çalışmalarında görme gücünden yararlanması mümkün olmayan kişilerdir.
İnsanların dış dünyadan aldıkları bilgilerin %85’ini görme kanalıyla aldığı tahmin edilmektedir. Görme engelliler için ise bu durum diğer duyu organlarını kullanarak bilgi edinmeyi sağlama şeklindedir. Görme olmadığında birey, dünyayı öğrenmek için kendi incelemelerine ve başka insanların anlatımlarına güvenmek zorunda kalır. Çevredeki birçok nesne çocuğun dokunma ve işitme yoluyla inceleyebilmesi için çok büyük, küçük veya soyuttur. Sözel tanımlar ise tanımı yapanın bakış açısına bağlı ve eksiktir. Bu nedenle görme engelli çocuklar çevredeki olayları ve nesneleri bütünüyle anlayamazlar. Bir nesneyi ellerine aldıkları zaman bir parçasını, sonra kalan kısımlarını yoklarlar. Bu nedenle parçadan bütüne doğru ilerlerler. Böylece görme engelli bireylerin zihninde kavramlar parçadan bütüne doğru gelişir. Göremeyen çocuklara bir şey öğretirken mutlaka alt basamaklara bölünmeli ve aşama aşama öğretilmelidir.
Bilişsel gelişim duyuların kullanılmasını gerektirir. Çünkü zihinde bulunan her şey önce duyular aracılığıyla algılanır. Çocukların dokundukları, işittikleri, gördükleri, tattıkları ve kokladıkları her şey çevreye karşılık gelen bir model olarak içselleştirilir ve depolanır. Görme engelli çocuklarda görme duyusu yoksunluğuna karşılık dokunma duyusunun kullanımı daha aktiftir.Ayak tabanları avuç içi ile eş değer biçimde beyne bilgi göndermektedir. Hava şartlarına uygun olarak, çocukların çıplak ayak ile her yerde dolaşmasına izin verilmelidir ki zemin ve yüzey farklılıklarını öğrensinler. Evde; taş, parke, fayans, mermer, halı dışarıda; çimen, toprak, kum, çakıl, asfalt gibi yüzeylere temas etmelidirler. Aynı zamanda cisimlerin özelliklerini (ince-kalın, soğuk-sıcak, sert-yumuşak, kısa-uzun, büyük-küçük vb.), cisimlerin yapıldığı maddeleri (plastik, tahta, kumaş, cam, metal vb.) öğrenmelidirler. Bunlar sürekli isimlendirilerek, çocuğun vücuduna temas ettirilerek anlatılmalıdır.
Görme engelli çocuklarda el-göz koordinasyonu yoktur. Eğitimlerinde ağırlıklı olarak kulak-el işbirliği geliştirilmeye çalışılır. Sesli oyuncaklarla, sesli kitaplarla işitsel uyaranlar sunularak sese yönelmesi ve eliyle işaret etmesi üzerine çalışmalar yapılmalıdır.
Tutma, bırakma, yemek yeme, giyinme benzeri birçok motor beceri yetişkinlerin gözlemlenip taklit edilmesi sonucu öğrenilir. Görme yetersizliğinden etkilenen çocuklar yetişkinleri gözlemleyip taklit etmede güçlük yaşarlar. Bu yüzden ebeveynlerin küçük yaştan itibaren her tür beceriyi çocuklara fiziksel yardım ile kendi vücutlarını kullandırarak öğretmeleri ve sözlü olarak betimlemeleri gerekir. Elleri göğüs hizasında birleştirmek çok önemlidir. İlerde iki el kullanarak yapılacak pek çok becerinin kazandırılması için iki el tutma, sallanan bir oyuncağı iki el ile yakalama gibi faaliyetlere teşvik edilmelidir.
Dil öğrenilen bir özelliktir. İşitsel olması nedeniyle görme güçlüğü olanların dil gelişimlerine olumsuz etkisi yok denecek kadar azdır. Konuşmaya yeni başlayan görme engelli çocukların konuşmalarında ekolali (sözcüklerin anlamsız şekilde tekrarı) denen bir özellik gözlemlenir. Bunun nedeni çocuğun iletişim anlamı taşımayan dil yaşantılarına maruz kalmasıdır.
Bağımsız hareket edebilme becerileri sınırlıdır. Düzenli bir çevrede bazı koşulların sağlanması halinde bir yerden bir yere tek başınagidebilmeleri mümkündür. Tek başına dolaşmak için beyaz renkli, metalden veya plastikten yapılmış bir baston kullanırlar. Bu baston katlanıp cebe ya da çantaya konulabilir. Aileler küçük yaşlardan itibaren çocuklarını baston kullanarak gezip dolaşmaya alıştırmalıdır. Görme engelli bireylere özel okullarda baston kullanımı için bağımsız hareket eğitimi verilmektedir. Çocuklar küçük yaşta baston kullanımına alıştırılırsa verilen eğitim çocuklar için daha verimli olur ve bastonu benimsemekte zorluk yaşamaları engellenir.
Sosyal faaliyetlere ilgilidirler. İlgili oldukları faaliyet alanına yönlendirilerek yeteneklerinin arttırılması ve desteklenmesi gerekir. Bu durum özgüvenlerini sağlama konusunda katkı sağlayıcıdır. Özellikle tüm vücutlarını kullanacakları faaliyetlere yönlendirmek bağımsız hareket kabiliyetini ve vücut farkındalığını destekleyecektir.
Görme engelli bireylerin eğitiminde genel olarak; rakamları kabartma noktalarla gösterilen saatler, konuşan hesap makineleri, derece ölçen aletler, paraları ve renkleri sesli olarak belirten cihazlar, fen, matematik, coğrafya derslerinde kullanılan özel araçlar, kabartma haritalar, özel gözlükler, büyüteçler, bilgisayarlar, mutfak aletleri gibi eğitim araçları kullanılarak günlük yaşamlarına katkı sağlanır.
