Makalemizin amacı siyez bulgurunu akademik bir yazı olarak kaleme alıp ürünün tanıtımını sağlamaktır. Çalışmamızda siyez’in kelime anlamının açıklanmasından sonra buğday ve bulgurun tanımına yer verilecektir. Kökeninin çok eskilere dayandığı bilinen siyez buğdayı tarihi hakkında bilgi verilecek ve geçirdiği evreler açıklanmaya çalışılacaktır. Üretimde söz sahibi olan yerlerinde belirtileceği bu çalışmamızda özellikle son dönemde uluslar arası fuarlarda ilgi çeken bir ürün olarak yer alan siyez buğdayının en çok yetiştirildiği bölge ve bölge ekonomisine katkısı da açıklanmaya çalışılacaktır.
Siyez buğdayı ilk olarak 10.000 yıl önce tespit edilmiş daha sonraları Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde üretilmeye başlanmıştır. Ancak geçirdiği evrelerin zorlu süreçler olması ve buğdaya duyulan talebin az olması siyez buğdayının önem kaybetmesine yol açmıştır. Buğdayın herkes tarafından bilinmemesi ve yukarıda belirttiğimiz gibi zorlu süreçler sonucunda bulgur halini alması Anadolu’nun çoğu bölgesinde üretiminin azalmasına hatta yok olmasına yol açmıştır. Yukarıda belirttiğimiz gibi siyez buğdayında görülen azalmalar sonucu üretimi neredeyse durma noktasına gelmiştir. Bütün bu olumsuzluklara rağmen siyez buğdayı Kastamonu’nun İhsangazi ilçesindeki kültürünü kaybetmemiş ve üretilmeye devam edilmiştir.
Siyez buğdayının üretiminde çok önemli bir yere sahip olan İhsangazi Ilgaz dağları eteklerinde kurulmuş küçük ve şirin bir ilçedir. Aşağıda ilçenin konumu ve temel ekonomik faktörleri üzerinde duracağımız için burada kısaca açıklamakla yetineceğiz. İlçe halkının yoğun uğraşları sonucunda 10.000 yıl önceden bu yana ayakta kalmayı başarabilen siyez buğdayında burada yaşayan insanların çok büyük etkileri vardır. Halkın sahip çıktığı ve kökenin kayıp olmaktan kurtarıldığı siyez buğdayının fazla tanınmaması üreticinin daha geniş alanlara yayılamamasına neden olmuştur. Son dönemlere gerek yurt içinde gerek yurt dışında gerçekleştirilen tarım fuarlarına davet edilen siyez üreticisi sesini yavaş yavaş duyurmaya başlamış ve siyez buğdayı yeniden gün yüzüne çıkmıştır. Siyezin tarihi ve üretildiği alanların açıklanmasından sonra siyez buğdayının elde edilişi ve buğdaydan siyez bulguru dediğimiz bulgurun üretim şekli açıklanmaya çalışılacaktır. Bunun ardından siyezin sağlığa faydaları araştırmalar doğrultusunda açıklanmaya çalışılacak ve bir sonuca bağlanacaktır.
Siyez Nedir?
Siyez Buğdayı’nın Üretim Yeri: İhsangazi
Mergüze’nin tarihine bakacak olursak 1530 yılına ait Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu defterinde mergüze adında yerleşim yeri yoktur. Ancak halen ilçe sınırları içinde bulunan Hocahacip, Afşar, Sevindik, Ortaca, Köseler Kapaklı ve Obruk köylerinin varlığı yazılı olarak kayıtlıdır. Bu köyler idari olarak Kastamonu merkezine bağlıdır. Ancak 1836 yılında yazılı mahkeme kararlarında mergüze kazası ile ilgili mahkeme kararlarında kayıtlar görülmektedir. İşte kısaca açıklamaya çalıştığımız tarihi köken yaklaşık olarak 1800 lü yıllara kadar dayanmaktadır. 1500 lü yıllarda da ilçe ye bağlı bazı köylerin bulunması bu ilçenin geçmiş tarihini daha net bir şekilde ortaya koymaktadır.
İhsangazi Kastamonu’nun Çankırı ile sınırını oluşturmaktadır. İl merkezine en yakın ilçelerden birisi olan İhsangazi genel olarak tarım ve hayvancılığın geçim kaynağı olarak ön planda olduğu bir ilçedir. İlçe ekonomisinde ormancılıkta önemli bir yer oluşturmaktadır. Ilgaz dağları eteklerinde bulunan köylerde arazinin engebeli olması ilçe halkını farklı ekonomik kaynaklara yönelmesine neden olmuştur. Bu ekonomik kaynaklar arasında ormancılık önemli bir yer tutmaktadır.
Rakım olarak 1000 metre olan İhsangazi toplam nüfusu yaklaşık olarak 6000 dir. Bu nüfusun yaklaşık olarak 3200’ü ilçe merkezinde yaşarken geriye kalan kısmı ise köylerde yaşamaktadır.
Temel geçim kaynağının tarım olduğu bu ilçe kalkınmada öncelikli bölgeler arasında yer almaktadır. Ayrıca son dönemde proje destekleme kapsamında hayvancılık desteklemelerinde öncelikle bölge olarak yer almaktadır.
Kısaca Ilgaz dağlarının eteklerinde yeşillikler içersinde yer alan İhsangazi bir çok konuda yatırıma açık bölge kapsamındadır.
Siyez Buğdayı Tarımı
Siyez buğdayı ülkemizde özellikle Batı Karadeniz Bölgesinde yer alan Kastamonu ilinin İhsangazi ilçesinde yetiştirilmektedir. Kuraklığa ve verimsiz toprağa dayanıklı bir ürün olan siyez buğdayı başakcıkları tek taneli olan ve kavuzlu bir yapıya sahiptir.
Yukarıda ki resimde görüldüğü gibi içersinde sıkı kavuz yapısına sahip olan siyez buğdayı diğer tahıl ürünleri gibi tarım araçları ile toprağa dikilmekte kuraklıktan etkilenmemektedir. Ürünün ilk zamanlarında yukarıdaki gibi görülen siyez buğdayı zamanla olgunlaşmaya başladıkça ve hasat dönemi yaklaştıkça aşağıdaki şeklini almaktadır.
Siyez buğdayı İhsangazi’nin topraklarında gübresiz, ilaçsız, susuz yetişmektedir. Sert kabuğu sayesinde Karadeniz’in rutubetine hastalık ve böceklere geçit vermemektedir. Kuru iklim bölgelerinde kolaca yetişebilmesi ile siyez buğdayı diğer tahıl çeşitlerinden kolayca ayrılmaktadır.
Siyez buğdayı tarımını yukarıda kısaca açıklamaya çalıştık. Siyez buğdayına herhangi bir tarım ilacı yapılmaması tamamen doğal koşullar da yetişmesi siyezin doğallığının korunmasını sağlamıştır. İlçede yer alan üreticilerimiz ile röportajlarımız sırasında buğdaydan daha çok verim alındığını ancak üretim koşullarının zor ve masraflı olduğu halde talep yetersizliğinin az olduğu gerekçesi ile fazla üretilmediği bilgisine ulaşılmıştır.
Siyez bulguru üretiminin en yoğun yapıldığı yer olan İhsangazi yöresi için büyük önem taşımaktadır. Buğdayın soğuğa ve kuraklığa dayanıklı olması ilçede son derece titizlikle üretilmesi yapısının değişmeden bu günlere ulaşmasını sağlamıştır.
Topraktan sökülen buğday tarım makineleri (Biçerdöver, Patos vb.)yardımı ile gövdesinden ayrılmaktadır. Buna rağmen kabuklarından kolayca ayrılmayan siyez sıcak suda kaynatılarak içersindeki hücrelerden ayrılması sağlanmaktadır. Sıcak suda kaynatılan buğday güneş ısısından faydalanarak doğal koşullarda kurutulmaktadır. Ardından kurutma aşaması tamamlanan buğday bir diğer evre olan su ile çalışan değirmenlerde kabuklarından ayrılmaktadır. Kabuklarından ayrılan siyez buğdayı tekrar değirmen yardımıyla kırılarak bulgur şeklini alır. Tamamen doğal koşullarda üretilen siyez bulguru su değirmeni ve güneş ısısı ile elde edilir.
Yukarıda açıklamaya çalıştığımız siyez bulguru oluşumu yukarıda ki fotoğrafta görülen tamamen doğal şartlarda su gücü ile çalışan değirmenlerde elde edilmektedir. Bu şekilde siyezin doğallığı bozulmamakta ardından akşamları masalarımıza kadar gelmektedir.
Siyez bulgurunun elde edilişini kısaca açıklamaya çalıştık. Bunun ardından siyez bulgurunun il ve ilçe ekonomisindeki önemini anlamak amacıyla İhsangazi Kaymakamlığı ilçe tarım müdürlüğünden aldığımız sayısal verilere makalemizde yer verecek olup akademik açıdan değerlendireceğiz. Siyezin Anadolu’nun çeşitli yerlerinde üretilmesine rağmen gerek hasat döneminde gerekse buğdaydan bulgur elde edilmesi döneminde karşılaşılan güçlükler siyez buğdayı tohumunun ıslah edilerek başka buğday çeşitlerine yönelmeye neden olmuştur. Tüm bunlara rağmen zorlu süreçler altında üretimi yapılan siyez buğdayı İhsangazi de önemini yitirmemiş ve doğallığını koruyarak üretime devam etmiştir. Buradan hareketle siyez buğdayı ile ilgili sayısal verilere bakacak olursak;
Sayısal verilere İhsangazi ilçe genelinde dağılımına bakacak olursak ilçede üretilen toplam buğday 8.250 ton bunun içinde siyez buğdayının yeri ise 1.250 ton yüzde olarak belirtecek olursak siyez buğdayı toplam buğday üretiminin %15,15 ini oluşturmaktadır. Görülüyor ki ilçede elde edilen siyez buğdayına ayrılan pay yaklaşık olarak %15 tir. Araştırmalarımız sırasında ilçe halkıyla ve tarımla uğraşan kişilerle röportajlarımız sırasında ilçede siyez üretiminin %15 lerde olmasının nedeninin talep yetersizliği olduğudur. İlçe genelinde üretilen ürünlerden daha verimli olmasına rağmen ekiminin az olmasında yukarıda belirttiğimiz nede ana etkendir.
Sonuç
Sonuç olarak yukarıda kısaca anlattığımız siyez buğdayı ve siyez bulguru ilçenin ekonomisinde tahıllar içinde önemli bir ye tutmaktadır. Ancak ürünün tanınmaması dolayısıyla talep yetersizliği siyezin üretimini %15 lere kadar düşürmüştür. Diğer buğday çeşitlerinden oldukça verimli olan siyez buğdayı son dönemlerde İhsangazi ile birlikte anılır olmuş ve yurt dışında düzenlenen birçok tarım fuarında stantlarda yer almıştır. Siyez bulgurunun faydaları üzerine birçok konu tespit edilmekte ve çalışmalar sürdürülmektedir. İnsanların siyez bulgurundan bilgi sahibi olmaları ve zamanla bulgur tüketmeye başlamaları 10.000 yıldır doğallığını bozmadan gelen siyez bulgurunun önemini artıracak ve üreticinin emeklerinin karşılığını almasını sağlayacaktır.
