Sezen AKSU
Kastamonu BİLSEM Görsel Sanatlar Öğretmeni
ÖZEL YETENEK
Ülkemizin geleceği düşünüldüğünde var olan insan potansiyelinin tespit edilmesi ve değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu potansiyelin önemli bir kısmını da özel yetenekli bireyler oluşturmaktadır. Özel yetenek; bireyin belirli alanlarda (zekâ, yaratıcılık, sanat, spor, liderlik vb.) yaşıtlarına göre daha yüksek performans göstermesi durumu olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle sadece zihinsel yetenek ya da akademik başarının yüksek olması olarak algılanmamalıdır.
Özel Yetenek Kavramı Genel Zihinsel Alan, özel akademik yetenek, dil, matematik, fen bilimleri, sosyal bilimler, liderlik, yaratıcılık görsel ve işitsel sanatlar ve psiko-motor becerileri kapsamaktadır.
GENEL ZİHİNSEL ALAN
Ülkemiz için kendini sürekli yenileyen, iyi yetişmiş, nitelikli, farklı olduğunu bilen ve bu farklılıklarını sergilemekten çekinmeyen bir nesil yetiştirmenin gerekliliği açık bir şeklide görülmektedir.
Literatürde, üstün yetenekli çocukların genellikle, normal gelişim gösteren çocuklara göre, yetenekli oldukları alanda daha hızlı ilerledikleri vurgulanmaktadır. Ancak üstün yeteneklilik tiplerine göre bu hızlı ilerleme özelliği değişebilir. Özel bir alanda yetenekli olan çocuğun tüm gelişim alanlarında hızlı olması beklenmemelidir. Örneğin, görsel sanat alanında üstün yetenekli olan çocuk sadece bu alanda yaşıtlarından üstün olma özelliği göstererek diğer gelişim alanlarında standart gelişim ritmi izleyebilir.
Üstün yetenekli çocukların erken dönemlerinde gözlenen özellikler:
- Bebeklikte olağan dışı ataklık - Uzun dikkat süresi - Geniş hayal ve imgeleme gücü - Uykuya daha az ihtiyaç duyma, enerjik olma - Gelişimsel dönüm noktalarına daha hızlı ilerleme - Keskin gözlem yapma - Aşırı merak duyma - Güçlü bellek - Erken ve olağanüstü dil gelişimi - Hızlı öğrenme yeteneği - Aşırı duyarlılık - Akıl yürütme ve problem çözme becerisi - Mükemmeliyetçilik - Sayılar, bulmacalar ve yap-bozlar ile oyun becerisini geliştirme - Kitaplara aşırı ilgi duyma - Soru sorma - İlgi alanının oldukça geniş olması - Gelişmiş mizah duygusu - Eleştirel düşünebilme - İcatlar yapabilme - Aynı anda birkaç işi yapabilme, yoğunlaşabilme.
Bir çocuğun üstün yetenekli olarak görülmesi için yukarıda adı geçen bütün özelliklere sahip olması gerekmemektedir. Üstün yetenekli bir çocukta öne çıkan bir özellik, bir başka üstün çocukta hiç görülmeyebilir. Dolayısıyla bireysel farklılıkların olabileceği dikkate alınmalıdır.
GÖRSEL SANATLAR VE MÜZİK
Görsel sanatlar alanında özel yeteneğe sahip bireyler, güzel resim yapmanın, boyamanın, çizmenin yanı sıra estetik duyarlılıkları ve hayal güçleri gelişmiş, yeni fikirler ve yeni tasarımlar üretme konusundabaşarılı ve yaratıcı bireylerdir. Bu nedenle bu alan değerlendirirken sadece güzel resim yapma mantığı ile değerlendirilmemelidir. Görsel alanda özel yeteneğe sahip bireylerin görsel algıları oldukça yüksektir. Gelişmiş duyuları sayesinde gördüklerini hemen algılar, zihinsel süzgeçten geçirir, düşünür, analiz ederler ve bu görüntüler onlarda kalıcı imgelere dönüşerek daha sonra kullanmak üzere saklanırlar.
Alanlarında yüksek motivasyon ve problem çözme, farklı görme ve yansıtma becerisine sahiptirler. İçgüdüsel olarak coşkuyla çizim yaparlar, uzun süre bir çalışma üzerinde vakit geçirebilirler. Görsel farkındalık ve algıları yüksektir, ayrıntıları, farklılıkları görmede, buna bağlı olarak da bütünü algılamada iyi performans gösterirler. Yaptıkları resimler, çizimler yaşıtlarından hissedilir ölçüde farklıdır. Resim yapmaktan, farklı malzeme-materyallerle uğraşmaktan, onları birleştirmek, yorumlamak, sentezlemekten keyif alırlar ve başarılı sonuçlar ortaya koyarlar. Farklı görme biçimleri sayesinde nesneleri var olan ya da uzam içerisinde görünen biçimleri dışında düşünüp çizebilirler. Keşfetmeyi, malzemeyle oynamayı severler. Harita, grafik, diyagramlara karşı ilgi duyarlar ve bunları okumakta iyidirler. Görsel farkındalıkları yüksek olduğu için çevreye karşı da algıları açıktır. Film, video, slayt gibi görsel içerikler dikkatlerini çeker ve severek izlerler. Daha önce karşılaştıkları görsel içerikli şeyleri kolayca hatırlayabilirler. Görerek ve gözlem yaparak daha iyi öğrenirler. Fakat bu yetilerin varlığı tek başına yeterli değildir. Var olan bu yetiler geliştirilmediği, eğitilmediği sürece bir sonuç alınması da zordur.
Bu nedenle özel yetenekli bu bireylerin eğitimi son derece önemlidir. Görsel/uzamsal yetisi güçlü olan bu bireyler, yüksek yaratıcı kapasiteleri ile resim, heykel, fotoğraf, seramik gibi alanların yanı sıra, sinema, animasyon tasarım, dekoratörlük, mühendislik, mimarlık, gibi alanlarda da üstün başarı gösterebilirler. Bu alanlarda yapacakları meslek seçimleri ile katma değer sağlayabilir, orijinal fikir ve ürünler ortaya koyabilirler.
Müzik alanında özel yeteneğe sahip olan bireyler ise; müzik dinlemek için sürekli fırsat ararlar yada yaratmaya çalışırlar, müziksel aktiviteler katılmaya isteklidirler ve motivasyon süreleri uzundur. Müzik dinlerken kendilerini müziğin ritmine kaptırarak bedenen ve ruhen eşlik ederler, bulundukları ortamda, sınıfta müzik ile ilgili konularda görev almak isterler, kendi yaratıcılıklarını kullanarak daha önce duyulmadık ezgiler üretebilirler, bir müzik aleti çalma konusunda isteklidirler, soru sorarlar ve dans ederek iletişim kurma konusunda eğilimlidirler.
Yukarıda belirtilen özellik ve yetenekteki öğrenciler kayıtlı oldukları okul dışında Türkiye genelinde açılmış Bilim ve Sanat Merkezlerinde (BİLSEM) eğitim öğretim görebilmektedirler.
